علمی است که در مورد حشرات، نحوه زندگی، و بیولوژی آنها صحبت میکند. حشرات از سلسله جانواران و از شاخه بندپایان بوده که نزدیک به دو ـ سوم گونه های جانوری را شامل میشوند.

ویژگی هایی از حشرات که باعث حفظ تنوع و گسترش آنها شده است:

۱. قدمت

۲. تولید مثل و تولید نسل Reproductive and generation rate

۳. سایز و اندازه بدن

۴. بالدار بودن

۵. وجود اسکلت خارجی Exoskeleton

۶. بند بند بودن Segmentation

۷. استحاله (دگردیسی) Metamorphosis

۸. زمستان گذرانی Hibernations

۹. داشتن سن Instar

۱۰. مقاومت Persistence

حشره شناسی علمی است که در مورد حشرات، نحوه زندگی، و بیولوژی آنها صحبت میکند. حشرات از سلسله جانواران و از شاخه بندپایان بوده که نزدیک به دو ـ سوم گونه های جانوری را شامل میشوند.

ویژگی هایی از حشرات که باعث حفظ تنوع و گسترش آنها شده است:

۱. قدمت: قدمت حشرات به 300 ملیون سال میرسد که این ویژگی در طول زمان باعث سازگاری با محیط گردیده است. (Adaptations)

۲. تولید مثل و تولید نسل Reproductive and generation rate: هرچه تولید مثل بیشتر و تعداد نسل زیاد و دوره نسل کمتر باشد سازگاری بهتر رخ میدهد.

۳. سایز و اندازه بدن: اندازه کوچک بدن حشرات باعث میشود حداکثر بهرمندی از فضا و مکان را داشته باشند. همچنین میتوانند عده ی زیادی از یک منبع غذایی استفاده کنند و رقابت را به حداقل برسانند  علاوه بر این از چشم دشمنان طبیعی محفوظ میمانند. بزرگترین حشره نوعی پروانه با ۲۷۵ میلیمتر و کوچکترین آن نوعی سوسک با ۲۵/۰ میلیمتر در حشرات شناخته شده اند.

۴. بالدار بودن: حشرات تنها بی مهرگانی هستند که بال دارند. و با این ویژگی شرایط نامساعد را به راحتی ترک میکنند.

۵. وجود اسکلت خارجی Exoskeleton: جنس آن نوعی پلی ساکارید به نام کیتین است که باعث حفاظت از بدن و مانع از دست دادن رطوبت و حرارت بدن میشود.

۶. بند بند بودن Segmentation: با این ویژگی حرکت قسمتهای مختلف بدن از هم امکانپذیر میشود. (حفظ بدن در شرایط نامساعد محیطی)

۷. استحاله (دگردیسی) Metamorphosis: مراحل رشدی حشرات را دگردیسی میگویند. این مراحل دو صورت کامل و ناقص دارد.

ناقص یا Incomplete : از Egg شروع شده به Nymph و سپس به Adult تبدیل میشود.

اما در کامل یا Complete : از Egg شروع شده به Lorve سپس Nymph و در آخر به Adult تبدیل میشود.

Egg : تخم / Lorve : لارو / Nymph : شفیره / Adult : حشره کامل یا بالغ (آنچه بیشتر میبینید)

در دگردیسی ناقص حشره کامل و پوره از نظر شکل به هم شباهت دارند ولی از نظر انداره متفاوت اند. در دگردیسی کامل در هر مرحله از رشد شکل ظاهری ، محل زندگی و نوع تغذیه متفاوت است

۸. زمستان گذرانی Hibernations: در زمستان حشرات با توجه به خونسردی به یکی از فرم های رشدی خود که معمولا مقاوم ترین فرم حشره نسبت به سرماست زمستان گذرانی میکنند. در این حالت متابولیسم به حد اقل خود میرسد و پوست اندازی انجام نمیشود. بعد از اینکه شرایط محیطی مساعد شد حشره مجددا فعال میشود.

۹. داشتن سن Instar: در برخی از حشرات برای گذر از مرحله ای از رشد چندین بار پوست اندازی انجام میدهند که به آن مرحله سن میگویند.

8. مقاومت Persistence: عوامل مقاومت در ملخ ها: برای مثال، ملخ ها 2 فاز زندگی دارند یکی انفرادی و دیگری مهاجرت. در فاز مهاجرت در جمعیتهای زیاد شروع به حرکت میکنند و در بین مسیر به هر باغ  و یا مزرعه ای میرسند فرود می آیند و آنجا را نابود میکنند. ملخ ها هنگام مواجه با یک سد آبی به صورت پل ملخی عبور میکنند. مقدار چربی در بدن ملخ ها بسیار زیاد است.

حشرات و مضرات آنها:

یکی از دلایلی که حشرات را مضر تلقی میکنند آسیب رساندن آنها به محصولات کشاورزی بوده که از طریق جویدن ساقه ، برگ و استفاده از شیره گیاهی صورت میگیرد. برخی از حشرات با ایجاد سوراخ، کانال و حفره، در برگ، ساقه و میوه، ایجاد گال و یا با تخم گذاری در ساقه یا شاخه باعث خشک شدن گیاه میشوند. (انتقال بیماری بین گیاهان)

حشرات و خسارت به انسان:

بوی بد، مزاحمت، نیش زدن، تولید صداهای ناهنجار، ورود به قسمت های مختلف بدن، تخم گذاری زیر پوست (میاز)، چشم، گوش ...

انتقال عوامل بیماری توسط حشرات (آنوفل)، تخریب مواد آلی و انباری.

خیلی از حشرات سمی اند که معمولا به رنگ سبز و قرمز براق دیده میشوند که این رنگها هشداری برای مصرف کننده است.

ترکیبی به نام کانتاریدین از حشرات استخراج میشود که در داروسازی مصرف میشود (ترکیب سمی).

منافع اقتصادی حشرات:

تولید ابریشم و موم (از طریق غده زیر شکمی)

در صنعت شمع سازی، استفاده در گرده افشانی، به عنوان طعمه در ماهی گیری، در بعضی غدد موادی به نام لارک ترشح میشود، ترشح ژل رویال در زنبور عسل کارگر، (برای تغذیه لاروهایی که ملکه خواهند شد) از این ژل در تولید مواد آرایشی و کرم استفاده میشود. (خاصیت جوان کنندگی)

و از همه مهم تر وجود عوامل کنترل بیولوژیک در بین خود حشرات!

(خدا اگه درد داده! (آفات) درمونم میده!)

مورفولوژی حشرات Morphology:

3 بند اصلی بدن حشرات شامل:

سر Head ، سینهThorax   و شکم Abdomen میباشد.

تشریح قسمتهای مختلف بدن در حشرات:

قبل از هر چیز اشاره ای به پوست حشرات میکنیم‌. چون پوست در حشرات نقش بسیار بسیار مهمی را ایفا میکند.

پوست Integument:

جنس بدن حشرات از کوتیکول (Cuticle) است که ماده ای کیتینی است و بخش غیر زنده پوست حشرات را تشکیل میدهد. بخش زنده پوست حشرات Hypodermis نامیده میشود.

کوتیکول از خارج به داخل از 3 لایه: اپی کوتیکول، اگزوکوتیکول و اندوکوتیکول) ,Epicuticle ,Exocuticle Endocuticle (تشکیل شده است.

اپی کوتیکول از جنس گوگرد، مواد چربی و ترکیبات ازته بوده و همچنین مواد دیگری مانند سیمان Cement و موم را در خود دارد.

اپی کوتیکول مقاومت را در پوست برای حفظ حرارت و رطوبت ایجاد میکند. این بخش در سوسری و برخی حشرات چندین لایه دارد.

اگزوکوتیکول از کیتین و Arthropodine ( پروتئین مخصوص بندپایان) تشکیل شده.

لایه اندوکوتیکول از نظر ساختاری شبیه اگزوکوتیکول است با این تفاوت که این لایه دارای رنگدانه میباشد. در زیر اندوکوتیکول غشای بسیار نازکی تحت عنوان Formation zone قرار دارد که پس از آن به اپیدرمیس خواهیم رسید.

اپیدرمیس Epidermis : این بخش از یک لایه سلول اپیدرمی مکعبی تشکیل شده است که وظیفه آن ترشح لایه های مختلف کوتیکول میباشد.

سلول های اپیدرمی بر روی یک غشای پایه تحت عنوانBasement membrane   قرار میگیرد که رگهای خونی و اعصاب از طریق غشاء پایه ای با سلول های اپیدرمی در ارتباط است.

سر  Head:

سر در حشرات از اتصال  شش حلقه به وجود آمده است که ممکن است به صورت گرد بیضی مثلثی و غیره باشد. سر کپسولی است که محتوی مغز و ماهیچه های قطعات دهان است. اسکلت داخلی سر از جنس کوتیکول بوده به شکل X  یا H که دارای یک جفت بازوی جلویی و یک جفت بازوی عقبی نیز میباشد که ماهیچه های سر و قطعات دهانی به آن متصل میشود، به اسکلت داخلی تانتورویم گفته میشود.

سر در حشرات دارای نواحی مختلفی به شرح زیر است:

1.  ناحیه Vertex (فرق سر): در بالاترین قسمت سر قرار دارد.

2.  ناحیه Front (پیشانی): بین چشم های مرکب

3.  ناحیه Occiput (پشت سر): بین سر و گردن

4.  ناحیه Gena (گونه): در زیر چشم های مرکب

5.  ناحیه Tempora (گیجگاه): پشت چشم مرکب

6.  ناحیه Clypeus (قطعه زیر پیشانی): در بالای قطعات دهان و زیر پیشانی

سر حشرات نسبت به محور طولی بدن ممکن است به فرم های مختلف قرار بگیرد که از این لحاظ حشرات را به سه گروه تقسیم میکنند:

1.  Prognathus: حشراتی که سر در آنها در امتداد محور طولی بدن قرار میگیرد. مانند گوشخیزک و سوسری.

2.  Hypognathus (اورتوگناتوس): سر در این حالت عمود بر محور طولی بدن و قطعات دهانی در زیر سر قرار میگیرد.

3.  Opisthagnothus: در این حالت سر نسبت به محور طولی بدن تقریبا متمایل به عقب است و قطعه دهانی (خرطوم) در زیر سر و در حد فاصل بین پاها کشیده شده است. مانند: سن گندم که قطعه دهانی آن در زیر سر و محل اتصال پاها قرار دارد.

پیوستهای سر :

شاخک Antenna: تمام حشرات دارای یک جفت شاخک اند که در واقع اندام حسی بوده که ممکن است حاوی موهای گیرنده حس چشایی، بویایی، لامسه و شنوایی باشد.

شاخک در حشرات از 3 قسمت کلی تشکیل شده است که از داخل به خارج شامل:

1.  Scape: عریض ترین قسمت شاخک است.

2.  Pedicel: بخش دوم تاژک است، در برخی از حشرات

مانند مگس خانگی و پشه ممکن است حاوی اندام خاصی به نام جانستون باشد.

3.  Flagellum (تاژک):  که از پدیکل تا انتهای شاخک را شامل میشود.

اشکال مختلف شاخک در حشرات عبارت است از:

1. شاخک نخی (Filiform): که طول آن کوتاه و از ابتدا تا انتها یکسان است. مانند ملخ شاخک کوتاه، خانواده Acrididae

2. شاخک مویی Setaceous: طول شاخک بلند و شاخک به سمت انتها باریک میشود. مانند سوسری.

3. شاخک Moniliform: بندهای شاخک گرد و برجسته و در کنار هم قرار میگیرند. مانند موریانه.

4. شاخک سنجاقی Capitate: به حالت باریک و در انتها دارای برجستگی است. مانند پروانه های روزپرواز.

5. شاخک اره ای Serrata: هر یک از بند های شاخک از قائده باریک و در انتها  پهن شده و حاشیه نوک تیز بندها از حاشیه شاخک خارج میشود. در برخی از سوسک ها مانند Buprestidae.

6. شاخک ورقه ای Lamellate: در این نوع شاخک بند انتهایی شاخک بصورت ورقه ورقه ای روی هم قرار میگیرد. مانند سوسکهای خانواده Scarabeidea.

7. فرم شاخه ای Pectinate: کناره خارجی هر یک از بندهای شاخک دارای یک زائده شاخه مانند است که ممکن است از یک طرف شاخک خارج شده باشد و یا ممکن است زوائد شاخه ای در 2 طرف شاخک دیده شود که به آن Bipectinate یا شاخه ای 2 طرفه گویند. مانند پروانه کرم ابریشم.

8. شاخک میله دار Stylet: مفصل سوم یا انتهای شاخک مجهز به یک زائده میله ای شکل تحت عنوان Stylet میباشد. مانند مگس خانگی.

9. شاخک مودار Aristate: شاخک کوتاه و3 بندی و در انتها دارای یک زائده مو مانند (پروش) میباشد. 

قطعات دهانی:

بسته به نوع رژیم غذایی قطعات دهان ممکن است به تیپ های مختلفی در حشرات دیده شود.

قطعه دهانی جونده – ساینده: که مخصوص حشراتی است که از مواد جامد تغذیه میکنند. شامل لب بالا Laprum، آرواره بالا Mandible، آرواره پایینی Maxible و لب پایین Lapium میباشد. وظیفه آرواره بالا خرد کردن و له کردن مواد غذایی است.

قطعه دهانی زننده – مکنده: در این نوع قطعه آرواره بالا و پایین در هم ادغام شده و تبدیل به لوله باریکی شده که حشره از آن جهت تغذیه از شیره گیاهی یا خون استفاده میکند. مانند سن گندم و شته.

انواع چشم در حشرات:

چشم مرکب Compounideye: دارای بیش از یک عدد اوماتیدی یا مواد بینایی است مثلا در سنجاقک واحد بینایی ممکن است به 28000 عدد برسد. چشم مرکب دارای قرنیه (از جنس کونیکول) عدسی، عنبیه، رابدوم (محور بینایی) که به عصب های بینایی درمغز متصل است میباشد.

چشم ساده Ocelli: از نظر تعداد ممکن است از 1 تا 3 عدد باشد.

محل قرار گرفتن آنها حدفاصل بین چشم های مرکب است. وظیفه آن تقویت بینایی بوده که به شدت و ضعف نور حساس است.

 سینه Thorax:

سینه از سه بند تشکیل شده است :

1.  Prothorax (پیش قفسه سینه)

2.  Mesothorax (میان قفسه سینه)

3.  Metathorax (سینه سوم - پس قفسه سینه)

به هریک از بندهای قفسه سینه یک جفت پای چسبیده به همین دلیل به حشرات Hexopda گفته میشود. به سینه دوم و سوم یک جفت بال متصل است.

در برخی از حشرات مانند راسته 2بالان (Diperta) بال عقب تحلیل رفته تبدیل به اندامی تحت عنوان Balancier یا Halter شده که وظیفه آن حفظ تعادل بدن در هنگام پرواز است.

پا Leg:

بندهایی در پای حشرات که از محل اتصال به بدن به سمت انتها دیده میشود شامل بند پسران (Coxa) که محل اتصال پا به بدن میباشد، بعد از آن بند پیشران (Trochanter) که معمولا دارای ماهیچه های قوی بوده و قطورترین بند پا است. سپس بند ران (Famer) میباشد. بعد از آن ساق (Tibia) که دارای خارهای قوی است، سپس پنجه پا (Tarsus) که بند بند است و تعداد بندهای آن در تشخیص بسیار حائز اهمیت است. پنجه پا در انتها به ناخن ختم می شود.

پا در حشرات به چند گروه تقسیم میشود:

۱. پای دونده: در این گونه ران و ساق پا نازک و بلند است مثل سوسری، در نتیجه پاهای سوسری باعث حرکت سریع میشود.

۲. پای کننده: ساق و پنجه پای جلویی پهن شده و به صورت یک پیچه در آمده، مانند آبدزدک.

۳. پای جهنده: ساق و ران پای عقب بلند و کشیده است. مانند ملخ.

۴. پای شکارگری: در این نوع پا ران و ساق پای جلو، مجهز به خارهای قوی شده که از آن جهت نگهداری شکار استفاده میشود. مانند آخوندک. 

۵. پای شناوری: ران و ساق پا مجهز به موهای بلند و پارو مانند است که جهت شنای حشره در محیط آبی سازگار شده است. مثل سن های آبزی.